Nguyên nhân ngộ độc thực phẩm thường gặp ngày Tết
Trong những ngày Tết, các gia đình thường mua khá nhiều các loại thực phẩm rất phong phú dành sử dụng cho đủ dăm ba ngày tết. Các loại thức ăn ngày tết thường là các món ngọt như bánh mứt, kẹo, nước ngọt, các món mặn như thịt kho tộ, bánh chưng, bánh tét, bánh ít, hoặc rau xà lách, trái cây tươi và các món ăn chế biến khác đều ẩn chứa nguy cơ ngộ độc thực phẩm nếu chúng được chế biến và bảo quản không đúng qui cách.
- Các món bánh mứt: nếu là hàng không rõ xuất xứ, nguồn gốc thường chứa các chất bảo quản, chất tạo ngọt, chất làm tăng độ dai, giòn, chất tạo màu độc hại, chưa kể các chất phụ gia trong quá trình đóng gói và trong vật liệu bao bì ngấm vào thực phẩm dễ gây ngộ độc.
- Các món ăn từ thịt chế biến sẵn như lạp xưởng, thịt hun khói chứa nhiều chất hữu cơ gốc nitrate gây ung thư. Các thức ăn từ đồ hộp nếu quá hạn sử dụng sẽ bị nhiễm vi khuẩn (như Clostridium botulinum là loại vi khuẩn tiết ra độc tố gây liệt thần kinh cơ) gây nguy hại sức khỏe.
- Các món ăn được nấu nướng tại nhà: nếu chế biến không hợp vệ sinh hoặc chế biến xong mà bảo quản không đúng cách trong thời tiết nóng bức cũng sẽ gây ngộ độc do nhiễm khuẩn. Có nhiều loại vi sinh vật khi nhiễm vào thức ăn tạo ra nhiều loại độc tố gây ngộ độc như phẩy khuẩn tả Vibrio cholerae, tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Shigella spp, Clostridium perfrigens), vi nấm (Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus) gây mốc trên ngô, đậu và lạc, sản sinh ra độc tố (aflatoxin gây) ung thư gan.
- Các món rau xà lách trộn, gỏi trộn: nguyên liệu sử dụng thường là rau sống, nếu không được rửa kỹ, sâch sẽ dễ chứa những mầm bệnh như: gây bệnh kiết lỵ do amip (Entamoeba histolytica); gây bệnh tiêu chảy (Esherichia coli). Ngoài ra, nếu rau sống còn dư lượng thuốc trừ sâu lớn sẽ gây ngộ độc thuốc trừ sâu… đặc biệt là khoai tây - nếu để lâu không sử dụng sẽ sản sinh loại độc tố solanin rất nguy hại đối với sức khỏe con người.
Những biểu hiện và dấu hiệu gợi ý tình trạng ngộ độc thực phẩm
Theo y văn thế giới, ngộ độc thức ăn có thể do nhiều tác nhân gây nên. Mỗi loại tác nhân sẽ có thời gian ủ bệnh, triệu chứng lâm sàng hoàn toàn khác nhau. Chẳng hạn như những trường hợp sau:
- Ngộ độc thức ăn do vi khuẩn Staphylococcus aureus: thường gặp nhất, nhiễm vi khuẩn từ sữa, thịt gia cầm nấu chưa chín, từ bàn tay hoặc da của người chế biến thức ăn bị nhiễm bẩn. Khi nhiễm khuẩn, người bị ngộ độc có những biểu hiện thường gặp như bị nôn ói, tiêu chảy sau bữa ăn từ 1 – 4 giờ, kéo dài đến 24 – 48 giờ, do nội độc tố tiết ra từ vi khuẩn, bệnh nhân không bị sốt.
- Ngộ độc thức ăn do vi khuẩn E. coli: do nhiễm từ thịt cá, rau tươi, nước bị ô nhiễm phân người. Nhiễm khuẩn, bệnh nhân bị tiêu chảy sau bữa ăn từ 24 – 48 giờ, tiêu phân lỏng toàn nước.
- Ngộ độc thức ăn do vi khuẩn Shigella spp: do nhiễm khuẩn từ sữa và thực phẩm bị ẩm ướt, nhiễm phân. Bệnh nhân tiêu chảy phân có đàm máu và sốt cao 39 – 40OC từ 12 – 24 giờ sau khi ăn. Bệnh nhân thường bị đau quặn bụng nhiều.
- Ngộ độc thức ăn do Samonella spp: lây nhiễm từ trứng, thịt gia cầm nấu chưa chín, bệnh nhân bị đau bụng, tiêu chảy và buồn nôn từ 6 – 48 giờ sau khi ăn, kéo dài từ 7 – 12 ngày, bệnh nhân thường sốt nhẹ 37,5OC – 38OC.
- Ngoài ra, những trường hợp ngộ độc thức ăn do các loại vi khuẩn khác như: Campylobacter spp, Clostridium perfrigens, Bacillus cereus… đều gây đau bụng. tiêu chảy, nôn ói… nhưng tương đối hiếm gặp.
- Đặc biệt những tác nhân khác gây ngộ độc như thuốc trừ sâu trong rau quả rửa không kỹ sẽ gây nhức đầu, mất trí nhớ, suy hô hấp, co giật… thường hay gặp ở nông thôn, tỷ lệ tử vong cao.
Xử trí ban đầu và cách chăm sóc bệnh nhân bị ngộ độc thực phẩm
* Cách xử trí ban đầu:
Khi phát hiện ngộ độc thực phẩm, nên ngưng ngay những thức ăn bị nghi ngờ gây ngộ độc. Cần lưu ý tình trạng sức khỏe của người bệnh để có cách xử trí phù hợp nhất.
Nếu bệnh nhân vẫn tỉnh táo, cảm giác hơi mệt mỏi, nôn ói và đi ngoài dưới 5 lần, mạch huyết áp bình thường có thể cho bệnh nhân theo dõi tại nhà. Chú ý cho bệnh nhân ăn thức ăn lỏng mềm, dễ tiêu và đảm bảo thức ăn vừa được chế biến, an toàn vệ sinh thực phẩm tuyệt đối và cho bệnh nhân uống nhiều nước để bù lại lượng nước đã mất, nhất là các loại nước uống giàu vitamin. Nếu sau 2 ngày, các dấu hiệu ngộ độc thuyên giảm thì tiếp tục theo dõi và chăm sóc tại nhà.
Nếu người bị ngộ độc có biểu hiện mệt mỏi nhiều, choáng váng, nôn ói và đi ngoài nhiều, hoặc biểu hiện truỵ mạch thì phải đưa ngay bệnh nhân đến bệnh viện để kịp thời điều trị.
Người già và trẻ em rất dễ ngộ độc nhanh và nặng. Do vậy, khi sơ cứu nếu bệnh nhân nôn ói nhiều, nên đặt bệnh nhân ở tư thế đầu cao và nghiêng sang một bên để tránh hít sặc chất nôn, ói vào đường hô hấp.
Tuyệt đối không dùng thuốc cầm nôn ói và cầm tiêu chảy, vì sẽ giữ độc tố lại cơ thể làm bệnh trầm trọng hơn.
* Chăm sóc và theo dõi tại nhà:
Nên chú ý cho người bệnh nghỉ ngơi tuyệt đối, uống trà gừng nóng, ăn nhẹ thức ăn mềm, dễ tiêu, bù dịch cho người bệnh bằng các loại dung dịch có chất điện giải như dung dịch muối-đường, dung dịch ORS…Nếu tình trạng không cải thiện nên sớm đưa bệnh nhân đến bệnh viện để được cứu chữa trị tích cực hơn.
Biện pháp phòng ngừa
Để bảo đảm sức khỏe trong những ngày vui xuân cùng gia đình, bạn bè và giúp cho mọi người an tâm hơn về nỗi lo ngộ độc thực phẩm ngày tết, cần chú ý những nguyên tắc phòng ngừa sau:
- Lưu giữ thức ăn đúng cách: tủ lạnh đựng thức ăn phải đảm bảo ở nhiệt độ bằng hoặc dưới 4 độ C, ngăn đá phải đảm bảo nhiệt độ dưới âm 5 độ C.
- Không để lẫn lộn thực phẩm đã nấu chín với thực phẩm chưa nấu để tránh lây nhiễm chéo vi khuẩn từ thực phẩm sống sang thực phẩm chín.
- Không để thức ăn đã nấu chín ở ngoài quá 4 tiếng, vì vi khuẩn sẽ sinh sản và gây ngộ độc.
- Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch dưới vòi nước chảy trước khi chế biến thức ăn và trước khi bày dọn thức ăn ra bàn (nếu thấy cần thiết thì mang găng tay để đảm bảo an toàn thực phẩm).
- Khi hâm lại thức ăn, phải đun nóng ở nhiệt độ cao hơn 75oC mới đảm bảo không bị nhiễm khuẩn.
- Không nên ăn những loại thức ăn được hâm đi hâm lại quá nhiều lần hoặc thức ăn bị nghi ngờ ôi thiu.
- Rửa sạch rau củ quả trước khi ăn hoặc trước khi chế biến để tránh những mầm bệnh và thuốc trừ sâu, hóa chất bảo quản… có thể gây ngộ độc cấp tính.
- Không nên ăn những củ khoai tây đã mọc mầm hay những củ có vỏ đã chuyển sang màu xanh, những củ đã đào khỏi mặt đất quá lâu để tránh tình trạng ngộ độc do độc tố solanin.
- Thực hiện nghiêm túc việc ăn chín, uống sôi và tuân thủ nghiêm ngặt qui định vệ sinh an toàn thực phẩm của Bộ Y tế.
- Hạn chế uống rượu quá nhiều trong ba ngày tết để tránh ngộ độc rượu.