Viêm não là một bệnh nhiễm trùng não bộ do siêu vi trùng tấn công trực tiếp vào nhu mô não. Nguyên nhân gây viêm não thường do các vi rút Arbovirus, trong đó có vi rút viêm não Nhật Bản (VNNB), vi rút Herpes, các vi rút đường ruột (EV71 gây bệnh tay chân miệng), sởi, quai bị và các vi rút khác…
Bệnh viêm não vi rút là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, thường gây tổn thương ở não, để lại di chứng thần kinh và tử vong cao.
Bệnh viêm não phần lớn do siêu vi nên không có thuốc điều trị đặc hiệu, chủng ngừa là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa bệnh viêm não cấp do vi rút. Tuy nhiên không phải loại vi rút nào cũng có thuốc chủng ngừa. Các thuốc chủng ngừa cho vi rút gồm sởi, quai bị, thủy đậu và đặc biệt quan trọng đối với các nước châu Á là vắc xin ngừa bệnh viêm não Nhật Bản. Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với vi rút VNNB. Tuy nhiên thường gặp chủ yếu ở trẻ em dưới 15 tuổi.
Tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản đầy đủ và đúng lịch là biện pháp phòng bệnh quan trọng và hiệu quả nhất với 3 liều cơ bản:
+ Mũi 1: Khi trẻ đủ 12 tháng tuổi
+ Mũi 2: Sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần
+ Mũi 3: Sau mũi 1 là 1 năm. Sau đó cứ 3 năm tiêm nhắc lại một lần, đến khi trẻ đủ 15 tuổi.
Trong khi đó viêm màng não là tình trạng viêm của màng bao bọc não bộ, do rất nhiều nguyên nhân gồm cả vi trùng (gọi là viêm màng não mủ), do siêu vi trùng (viêm màng não siêu vi), lao (viêm màng não lao), nấm (viêm màng não nấm).
Ngoài ra, trẻ cũng có thể mắc phải viêm màng não do tác nhân không gây nhiễm trùng như phản ứng với các loại thuốc (thuốc kháng viêm không steroid, kháng sinh), hóa chất…
Thường gặp nhất trong viêm màng não là các vi trùng Streptococcus pneumoniae (Phế cầu), Neisseria meningitidis (Não mô cầu), có thể gây thành dịch trong điều kiện sống đông đúc như ký túc xá hoặc doanh trại quân đội. Haemophilus influenzae type B (Hib) cũng có thể gây viêm màng não ở người lớn và trẻ nhỏ. Việc tiêm ngừa là thực sự cần thiết để phòng ngừa các bệnh viêm màng não. Hiện nay đã có một số loại vaccine ngừa bệnh Viêm màng não mủ do Haemophilus influenzae, do não mô cầu, do phế cầu:
1. Vắc xin ngừa viêm màng não mủ do Haemophilus influenza (Hib)
- Trẻ từ 2 - 6 tháng tuổi: tiêm 3 liều liên tiếp cách nhau 1 đến 2 tháng, nhắc lại 1 liều lúc trẻ 16- 18 tháng.
- Trẻ từ 6-12 tháng tuổi: tiêm 2 liều liên tiếp cách nhau 1 đến 2 tháng, 12 tháng sau liều 2 thì nhắc lại 1 liều.
- Trẻ trên 12 tháng tuổi: tiêm 1 liều duy nhất.
Ngoài ra vắc xin phòng ngừa Hib còn nằm trong vắc xin phối hợp của vắc xin tiêm chủng mở rộng và dịch vụ, sẽ tiêm theo lịch khi trẻ được 2,3,4 tháng tuổi.
2. Vắc xin ngừa viêm màng não mủ do não mô cầu:
Tiêm ngừa não mô cầu được thực hiện khi trẻ được 24 tháng tuổi, ngừa được bệnh do não mô cầu týp A và C. Tiêm nhắc lại mỗi 3 năm.
Ngoài ra còn có vắc xin phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu đối với nhóm huyết thanh B và C. Lịch tiêm cơ bản gồm hai liều, khoảng cách giữa 2 lần tiêm từ 6 đến 8 tuần. Liều tiêm thứ hai là bắt buộc để đạt được mức bảo vệ. Lịch tiêm được áp dụng với trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn đến 45 tuổi.
3. Vắc xin ngừa viêm màng não mủ do phế cầu:
Là vắc xin đa giá (phòng được nhiều bệnh trên một mũi tiêm), có 2 loại:
+ Vắc xin Phế cầu chỉ định cho đối tượng từ 2 tháng đến 5 tuổi, có thể tiêm từ 2-4 mũi tùy thuộc vào lứa tuổi tiêm mũi đầu tiên.
+ Vắc xin Phế cầu được chỉ định cho đối tượng có nguy cơ cao và trẻ em từ 24 tháng tuổi trở lên, phòng nhiễm trùng do phế cầu khuẩn, đặc biệt viêm phổi, với một liều cơ bản và cứ 3 năm tiêm nhắc lại 1 lần.
Đáp ứng miễn dịch của tất cả vắc xin không đạt 100%, tuy nhiên chủng ngừa là biện pháp hữu hiệu và an toàn, giúp ngăn ngừa bệnh một cách chủ động và đạt hiệu quả tối ưu. Cũng như tất cả các loại vắc xin khác, phản ứng tại chỗ của vắc xin ngừa bệnh viêm não và viêm màng não biểu hiện ở các mức độ nhẹ và thường tự khỏi như: đỏ vùng tiêm, sưng tấy chỗ tiêm, ớn lạnh, đau đầu, sốt…tùy vào đáp ứng của mỗi cá thể khi được chủng ngừa.